ریشه‌ی کلمه‌ی «Economy» در زبان انگلیسی به دو کلمه‌ی «oikos» به معنای خانه [1] و «nemein» به معنای مدیریت یا اداره کردن [2] برمی‌گردد که به‌طور خلاصه به آن تدبیر منزل نیز گفته می‌شود. با توجه به این تعریف معادل واژهی «Economy» در زبان فارسی واژهی «کَدآمایی» است. «كَد» به معنای خانه و بیت و «آمایی» نیز از ریشه‌ی آمودن به معنای آماده‌سازي و نظم و ترتیب دادن است امّا متأسفانه در مجامع علمی و دانشگاهی کلمه‌ی «Economy» به‌غلط «اقتصاد» ترجمه شده است که کلمه‌ای عربی و به معنای میانه‌روی است.
«بررسی تطبیقی و ترمینولوژیک مفاهیم بیادین حوزه‌ی معیشت»
البته امروز، واژه‌های «Economy» و «کَدآمایی» به معنای تدبیر و مدیریت منزل و معیشت به‌کار نمی‌روند بلکه آن‌ها الگوهایی معیشتی هستند که جامعه مبتنی بر آن‌ها اداره می‌شود. تخصیص بهینهی منابع محدود به نیاز‌های نامحدود، تعریفی است که سال‌هاست درباره‌ی «Economy» پذیرفته و بکار برده می‌شود [3] امّا برای ارائه‌ی تعریفی دقیق از واژهی «کَدآمایی»، مقدماتی لازم است که ابتدا باید به آن‌ها پرداخته شود.
واژهی «کَد» را که در بالا به‌عنوان خانه و بیت در نظر گرفته شد، می‌توان در تعریفی گسترده‌تر به معنای «میدان عمل» در نظر گرفت، که شاید بهتر باشد برای توضیح بیشتر آن از دو مثال «کَدبانو» و «کَدخدا» در این زمینه استفاده کنیم. واژهی «کَد» در «کَدبانو» به معنای بیت و خانه است یعنی کدبانو به معنای «بانوی خانه» در نظر گرفته می‌شود. همین واژه در کلمه‌ی «کَدخدا» به معنای ده یا روستاست یعنی کدخدا به صورت «بزرگ روستا» معنی می‌شود. به عبارت دقیق‌تر میدان عمل برای کدبانو بیت و خانه است و میدان عمل برای کدخدا یک ده یا روستا.
پس در تعریفی ابتدایی می‌توان گفت «کَدآمایی» الگویی برای آماده‌سازی و مهیا کردن یک میدان عمل است.
امّا برای رسیدن به تعریفی جامع از «کَدآمایی» به‌عنوان یک الگوی معیشتی، بهتر است ابتدا واژهی «کَدآما» را قدری دقیق‌تر مورد بررسی قرار دهیم. برای دست یافتن به این مهم دو مثال «کَدبانو» و «کَدخدا» را که در بالا نیز ذکر شد با تعمق بیشتری بررسی می‌کنیم:
در گذشته واژهی «کدبانو» درباره‌ی زنانی به کار می‌رفت که توان اداره و مدیریت خانه با امکانات موجود را داشته باشند. [4] کارهایی از قبیل توالد نسل، تربیت فرزندان، پخت غذا، دوخت لباس، پرستاری، نظافت، باغداری، رسیدگی به امور حیوانات خانگی و… ازجمله مواردی بود که در گذشته بر عهده‌ی یک کدبانو قرار داشت. اموری که بانوان امروز در صورت تمایل باید ذیل یک یا چند رشته‌ی دانشگاهی آن‌ها را بیاموزند؛ کدبانو‌ها در گذشته سعی می‌کردند که کلیه وظایف نام‌برده شده در بالا را با کمترین وابستگی به بیرون از خانه‌ی خود انجام دهند. همین روند را درباره‌ی «کدخدا» نیز داریم. در گذشته «کدخدا» به کسی گفته می‌شد که به‌عنوان ریش‌سفید اختلافات بین مردم را همانند یک قاضی حل می‌کرد و یا در حفظ نظم و امنیت همانند یک پلیس نقش ایفا می‌کرد و در مجموع کدخدا فردی بود که با کمترین وابستگی به حکومت مرکزی و با همان امکانات و منابع موجود می‌توانست میدان عمل تحت مدیریت خود، یعنی ده یا روستا را اداره کند.
مبتنی بر این مثال‌ها می‌توان «کدآما» را این‌گونه تعریف کرد:
«کدآما» فردیست که می‌تواند محدوده‌ي ميدان عمل خود را با استفاده از منابع و امکانات موجود در همان میدان به بهترین شکل اداره و مدیریت کند.
پس در مورد دو مثال بالا می‌توان گفت که کدبانو یک فرد کدآماست که در میدان عمل خانه و منزل فعالیت می‌کند و کدخدا نیز فردی کدآماست که همین کار را در میدان عمل ده یا روستا انجام می‌دهد. البته میدانی را که کدبانو و کدخدا در آن عمل می‌کنند در سطح تکنیکی قرار دارد که می‌توان تعریف کدآما را بسته به میدان‌های عمل گسترده‌تر به سطوح بالاتر نیز تعمیم داد.
«سطوح اقدام برای یک اکانومیست یا کدآما بسته به میدان عمل»
حال می‌توان به‌تبع این تعریف از «کدآما»، برای الگوی معیشتی کدآمایی نیز تعریف دقیق‌تری ارائه کرد:
«کدآمایی» الگویی است که فرد «کدآما» می‌تواند مبتنی بر آن الگو به مدیریت میدان عمل خود بپردازد؛ به‌طوری‌که بتواند امور مربوط به آن میدان را با اتکا به منابع و امکانات داخلی همان میدان اداره و مدیریت کند و میزان وابستگی او به بیرون از آن میدان عمل حداقلی باشد. بر این مبنا فرد کدآما سعی می‌کند تا نیاز‌های خود را متناسب با منابع و امکانات حوزه‌ی عمل خود تعریف کند.
حال با مشخص شدن تعریف کدآمایی به‌راحتی می‌توان به تفاوت ماهوی بین دو الگوی معیشتی غرب (Economy) و الگوی معیشتی ایرانی (کدآمایی) پی برد.
تعریف الگوی معیشتی غرب (Economy): تخصیص بهینهی منابع محدود به نیاز‌های نامحدود است.
تعریف الگوی معیشتی ایرانی (کدآمایی): تنظیم و تحدید نیازها به منابع موجود است.
به‌روشنی پیداست که مبتنی بر الگوی کدآمایی نیازها تعدیل شده و فرد کدآما به منابع و امکانات موجود خود قناعت می‌کند و همین امر منجر می‌شود تا اصل کفایت درباره‌ی منابع رقم بخورد. پس نقطه مطلوب الگوی کدآمایی کفایت در منابع و قناعت در نیاز‌هاست. حال با تعریفی که از الگوی معیشتی کدآمایی ارائه شد قرابت بالای آن با مفهوم اقتصاد مقاومتی بیشتر نمود پیدا می‌کند و یا شاید به تعبیر دقیق‌تر بتوان گفت که کدآمایی سازوکار مقاوم‌سازی معاش در یک جامعه است؛ که البته از سطوح تکنیکی و در قالب هسته‌های کوچک خانواده –که کوچک‌ترین واحد هر اجتماع است- آغاز می‌شود تا بعد، با در کنار هم قرار گرفتن این هسته‌های مقاوم، تقسیمات گسترده‌تر اجتماعی تا سطح کشوری شکل بگیرد و در نهایت منجر به شکل‌گیری کشوری مقاوم شود. کدآمایی الگویی است که در آن کلیه افراد یک جامعه فارغ از سطحی که در آن قرار دارند، در پیشبرد اهداف این الگو نقش آفرینی می‌کنند.
اما اینکه الگوی معیشتی کدآمایی از چه اجزا و جوانبی برخوردار است و سازوکار اداره‌ی جامعه مبتنی بر این الگو چگونه است، مطلبی است که در مقالات بعدی به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.*
پانوشت:
* این مقاله بر گرفته از منابع زیر می‌باشد:
- جلسه ۵۸ از کرسی نظریه‌پردازی دانش دکترینولوژی (کلبه‌ی کرامت) با عنوان اقتصاد یا کدآمایی؟ (۱)، تدریس شده در تاریخ ۲۹/۰۶/۸۶، مدرس: استاد حسن عباسی
- جلسه ۳۹۰ از کرسی نظریه‌پردازی دانش دکترینولوژی (کلبه‌ی کرامت) با عنوان شورش علیه طمع (۱۹) – مقاومت اقتصادی، تدریس شده در تاریخ ۱۸/۰۸/۹۱، مدرس: استاد حسن عباسی
- جلسه ۱۶ از کرسی آزاد اندیشی اقتصادی – طرح ریزی استراتژیک معیشت با عنوان مقاومت در معاش (۳) – هسته‌های کدآمایش‌‌گر، تدریس شده در تاریخ ۱۸/۰۱/۹۳، مدرس: علی رهجو
[1] Home
[2] manage
[3] دادگر، یدالله؛ نگرشی بر اقتصاد اسلامی معرفت‌ها، ارزش‌ها و روش‌ها، ص 51
حسین نمازی، نظام‌های اقتصادی، ص27
[4] این واژه حتی در ادبیات ما نیز با همین مفهوم بکار می‌رفته:
مرد اگر یک قراضه کار کند زن به کدبانویی چهار کند. (امیر خسرو دهلوی)
